SON DAKİKA: İŞTE O AÇIKLAMA!
Dikkatli haber okurları fark etmiştir: Eskiden bazı meşhur spikerlerinin sırf insanı germek için söyledikleri az sonra sözü gibi internet haber sitelerinin de diline pelesenk ettiği son dakika gibi sözcükler vardır. Bu sözcük gerçekten sıkça mı kullanılır yoksa yanılsama eseri olarak mı bu kelimeye takılırız?
Bu sorunun cevabını farklı bir çok internet sitesini çekerken karşılaştığımız onbinlerce haberi analiz ederken öğrendik. Gerçekten de internet haber sitelerinin kullanmaktan bir türlü vazgeçemediği bazı kelime ve kelime kalıpları var. Elbette bunlar iyi veya kötü değil ancak tekrar ede ede tanımlanması tuhaf bir rahatsızlık yaratabiliyor? Ne olduğunu merak mı ettiniz? Az Sonra:)
Kasım ayı boyunca farklı internet haber sitelerinde çıkan 26.000'den fazla haberi analiz ettik. İşte:) Bu analizi yapmak kolay olmadı. 234 satır! Python ve R kodu, veri analitiği kütüphaneleri ve sabırla her gün çalışarak haberleri toplayan kodu takip ettik. En sık görülen kalıplar:
Son Dakika (1000+ kez kullanıldı)
Evet, siteye ne zaman girdiğinizden veya “son dakika” denileli belki saatler geçmiş olabilecekken haber siteleri ısrarla bu ifadeyi kullanırlar. Aşağıdaki grafikte veri setimizde bu ifadenin görülme sıklığı ve hangi gazetelerde daha sık görüldüğü yer alıyor.
Öyle sanıyoruz ki, editörler bu ifadeyi haber başlıklarına koyduklarında daha fazla haber geleceğini “sanıyorlar”. Ya da gerçekten böyle olabilir. Ancak okurların sürekli “son dakika” haberi görmekten ötürü haber sitesi hakkında ne düşündüklerini “henüz” bilmiyoruz.
“Son dakika” ifadesini en çok seven üç gazete ise: Hürriyet, Sabah ve Milliyet gazeteleri
Açıklandı / Açıklaması (1600 + kez kullanıldı)
Gazeteciliğin kaynaklarından biri elbette resmi açıklamalar. Bu açıklamalar haberleştirilirken “söyledi”, “belirtti” ya da “ifade etti” gibi alternatifler de var ancak başlıkta “açıkla…” ile başlayan ifadeler yazarları çok seviliyor. Bu açıklamaları açıklayanları okduklarında kafası karışacak okurların başlığı daha iyi anlamalarını sağlayacak “açıklamalar” pek bulunmuyor. Söz gelimi merkez bankasının bankaların zorunluklu karşılık oranlarına dair bir açıklamasını açıklar mısınız? :)
Örnekler:
“Açıkla..” ifadesini en çok seven üç gazete ise: Yeniçağ, Türkiye ve Birgün gazeteleri
Milyon, milyar (400+)
Sunum teknikleri derslerinde yapılacak açıklamalarda sayı yer almasının dinleyicilerin dikkatlerini celp edeceği anlatılır. Bu tavsiye haber yazarları için de geçerli olacak ki haber başlıklarında dağıtılan paralardan, hastalık geçiren insanlara, borçlardan alacaklara bir çok konu özellikle sayısal boyutu vurgulanarak açıklanmış. Bu yapılırken çok sevilen soru işaretleri sıklıkla kullanılmış. Okurun vakti sonsuz!
Bilim (200+)
Bilimle ilgili haberleri çok sevdiğimizden ötürü değil koronavirüs ile birlikte Türkiye’de sürekli olarak gündemde tutulan bilim kurulu ve üyelerine dair haberler haber başlıklarında farklı şekillerde yer alabiliyor. Elbette “bilim insanı” ifadesi yer alan ilginç icat haberleri de mevcut (46 adet) ve cinsiyetçi yaklaşımla “bilim adamı” ifadesini kullanan 11 haber başlığı da. Bu 11 haber
Bilim Adamı diyenler: Haberlerden biri hariç Türkiye ve Yeniçağ gazetelerine ait. “Bilim adamları resmen açıkladı. Koronadan ölenlerin hepsinde görüldü” başlığı ise ilgili araştırmayı yapanların bir tanesinin bile kadın olmadığını “ima” ediyor:)
Ceza (200+)
“Birisi parasal veya adli başka bir tür cezaya maruz kalmışsa haberdir” önermesi ile sevilen haber başlıklarından biri de “ceza”. 200'den fazla görülen bu ifadede yine sevilen parasal tutar değerleri de yer alıyor.
Ceza haberlerinde cezayı alanın hangi kanuna göre ceza aldığı, hükmün niteliği, hatta cezanın kesinleşip kesilmediği (yani savcının talebi mi, mahkemenin kararı mı) konusu genellikle muğlaktır. Ayrıca cezaların son kuruşuna kadar ödenmesi gerekliğiği gibi değeri de net şekilde belirtmek esastır.
Operasyon (300+)
Elbette “ceza” kelimesini çok seven haber yazarlarının “operasyon” kelimesini unutmaları beklemek abes olur. 300'den fazla kez görülen bu ifade genellikle terör, adli suçlar gibi konularla ilgili haberlerde görülür. Bu haberlerde operasyonda göz altına alınan kişi sayısı da vurgulanır. Bu ifade ise tıbbi ‘ameliyat’ anlamında neredeyse hiç kullanılmaz.
İŞTE O 6 BAŞLIK ve YORUMU
Çerçeveleme etkisi (framing effect) olarak bilinen psikolojik bir etki bazı olguları okurken sadece ona odaklanmamızı ve geri kalan gerçeklikleri göz ardı sağlar. Şimdiye kadar sunulan o 6 başlık, geri kalan başka tür başlıkları (mesela şok, flaş gibi) göz ardı ettitebilir.
Buraya kadar sunduğumuz başlıklar da aynı şekilde bilerek veya bilmeyerek bir takım “tıklama tuzağı” yaratma veya spesifik bir algı yaratmaya dönük tasarlanmış olabilir. Bazı türlerinin bazı gazetelerce daha sık kullanıldığına da şahit olmaktayız.
Daha çok “tık almak” için ısrarla kullanılan bu ifadeleri içeren haberlerin daha fazla tık alma nedeni bu ifadeler olmayabilir de. Bunu anlamak için kontrollü olarak deney yapılıp ifadenin yer aldığı ve yer almadığı iki başlığın okunma istatistiği kullanılabilir (A/B testi). Yapmak isteyen internet gazeteleri bizimle irtibata geçebilir:) İşte adresimiz: turnusol.org
Haber başlıklarında yerli yersiz kullanılan ünlem ve soru işaretleri konusu üzerine de çalışıyor ve başka yazıya bırakıyoruz.
Dr. Suat ATAN
